گام در موسیقی
گام در موسیقی چیست؟ (Scale)
گام در موسیقی چیست؟ گام یکی از بنیادی ترین و مهم ترین مفاهیم تئوری موسیقی است. گام، تعیین کننده بخش مهمی از حالت و کیفیت قطعات موسیقی است. اما تعریف گام در موسیقی چیست؟
” گام، مجموعه ای از نت های موسیقی است که برای ساختن یک قطعه استفاده می شود. نت هایی که هریک، نقش ویژه خود را در هارمونی و ملودی دارند.”
اما برای اینکه مفهوم “نقش ویژه در هارمونی و ملودی” را بهتر متوجه شویم، بیایید با یک مثال موضوع را بررسی کنیم.
تماس با ما
اگر پرسشی دارید یا نیاز به راهنمایی درباره کلاس های آموزشی ما دارید، با ما تماس بگیرید.
مشاوره با اساتید
از طریق این لینک می توانید وقت مشاوره رایگان (حضوری-آنلاین) با اساتید رزرو کنید.
ثبت نام آنلاین
اگر قصد شرکت در هریک از دوره های آموزشی را دارید، از این طریق می توانید ثبت نام کنید.
بررسی گام هایی با مُد ماژور
فرض کنید یک شرکت فرهنگی-هنری با نام ماژور وجود دارد. در این شرکت 7 نفر کارمند با نام های دو، ر، می، فا، سل، لا و سی استخدام شده اند. حال قرار است سمت های اداری و طبقات شرکت شرکت را بین این افراد تقسیم کنیم. این سمت ها به ترتیب عبارتند از: (طبق عکس از پایین به بالا)
- رییس (نت پایه)
- طبقه بالای رییس (نت روپایه)
- طبقه میانی رییس و معاون (نت میانی)
- معاون دوم (نت زیر نمایان)
- معاون (نت نمایان)
- طبقه میانی رییس و معاون دوم (نت میانه زیرین)
- طبقه پایین رییس (نت محسوس)
و دوباره در طبقه هشتم، اتاق رییس وجود دارد.
درجات گام در موسیقی چیست؟
پیش نیازها: الفبای نت های موسیقی | زیر و بمی نت ها | فاصله در موسیقی
گام در موسیقی نیز به همین ترتیب خواهد بود. فقط کافیست به جای “طبقه” از واژه “درجه” برای نقش نت ها در گام استفاده کنیم. مثلاً اگر نت “دو” را به عنوان نت پایه (رییس) انتخاب کنیم، نت های دیگر به ترتیب در سمت های خود قرار می گیرند. مثلاً نت “ر” در درجه دوم (نت روپایه)، نت “می” در درجه سوم (نت میانی) و … خواهد بود.
از طرفی فاصله بین درجات (طبقات) را بر اساس پرده و نیم پرده در تصویر می بینید. فاصله همه درجات 1 پرده است؛ بجز فاصله بین طبقات 3و4 و درجات 7و8. این درجات فاصله نیم پرده ای دارند. این، الگوی مُد “ماژور” است.
بنابراین به طور خلاصه می توان گفت:
“هر گام دارای یک نت پایه (درجه 1) و یک مُد (الگوی چینش نت ها) است.”
اما باید توجه داشته باشید مُد در گام، تنها تعیین کننده چینش و فواصل بین درجات نیست. بلکه هر مد، علاوه بر الگوی فاصله بین درجات، تعیین کننده نقش (فونکسیونل) و اهمیت درجات به علاوه لحن و گردش ملودی است. در ادامه همین درسنامه، در بخش هایی با عناوین “اهمیت درجات گام در موسیقی چیست” و “لحن و گردش ملودی گام در موسیقی” این موضوع را مفصلاً توضیح داده ایم.
مثال: "گام ر-ماژور"
بیایید “ر” را به عنوان نت پایه انتخاب کنیم.در این صورت، درجات به ترتیب زیر خواهند بود: (به شکل توجه کنید)
درجه 1: ر | درجه 2: می | درجه 3: فا | درجه 4: سل | درجه 5: لا | درجه 6: سی | درجه 7: دو | درجه 8: ر
اما طبق الگوی مد ماژور که در بالا اشاره کردیم، باید فاصله بین درجه دوم و سوم یک پرده باشد. درحالیکه در نت های بالا، فاصله بین نت درجات 2 و 3 (یعنی نت می و فا)، نیم پرده است. پس در گام “ر-ماژور”، بجای نت “فا”، نت “فا دیِز” را قرار می دهیم.. همچنین در این گام، درجه ششم نت “سی” و درجه هفتم نت “دو” است. برای اینکه فاصله این دو نت نیز طبق الگوی مد ماژور برابر با یک پرده باشد، لازم است نت “دو” را در حالت “دیز” (یعنی نت “دو-دیز”) اجرا کنیم. پس نت های گام “ر-ماژور” عبارتند از:
درجه 1: ر | درجه 2: می | درجه 3: فا# | درجه 4: سل | درجه 5: لا | درجه 6: سی | درجه 7: دو# | درجه 8: ر
بنابراین هرگاه قطعه ای بر پایه گام “ر-ماژور” باشد، نت های “فا” و “دو” را در حالت دیِز در بر میگیرد. سایر نت ها در حالت طبیعی (بکار) اجرا خواهند شد. در این حالت، اصطلاحاً می گوییم گام “ر-ماژور” حاوی دو علامت دیز است.
تشکیل گام در موسیقی از نت های مختلف
بیایید ببینیم روش تشکیل نت های گام در موسیقی چیست؟ طبق الگوی بالا، هر نت دیگری را که بخواهیم، می توانیم به عنوان نت پایه گام انتخاب کنیم. اما باید دقت کنیم هر نت اصلی در گام، یک بار و دقیقاً یک بار حضور یابد. حال این حضور می تواند به شکل بکار(حالت طبیعی)، بمل یا دیز باشد. به عبارتی ترتیب حضور نت ها در درجات باید رعایت شود.
مثال: گام فا-ماژور
حال بیایید ببینیم نت های گام فا ماژور در موسیقی چیست؟ نت فا را به عنوان نت پایه گام ماژور در نظر می گیریم. در این حالت، درجات 1 و 2 و 3 به ترتیب “فا” و “سل” و “لا” خواهند بود. با توجه به اینکه درجه سوم گام نت “لا” است، باید درجه بعدی یکی از حالت های نت “سی” باشد. حال برای اینکه فاصله نیم پرده میان دو نت برقرار شود، باید بجای “سی”، نت “سی-بِمُل” را قرار دهیم. درجات 5 تا 8 نیز به ترتیب نت های “دو”، “ر”، “می” و فا خواهند بود. پس در گام فا ماژور، نت “سی” در حالت “بِمُل” و سایر نت ها در حالت “بکار” خواهند بود. اصطلاحاً می گوییم گام فا-ماژور، یک علامت بِمُل دارد.
مثال: گام "سل-بِمُل ماژور"
علامت گام سل بمل ماژور در موسیقی چیست؟ می توان نت هایی را که خود از نت های علامت دار هستند، به عنوان نت پایه در نظر گرفت. مثلاً اگر سل-بمل را نت پایه گام ماژور فرض کنیم، درجان اول تا سوم به ترتیب “سل-بمل”، “لا-بمل” و “سی-بمل” خواهد بود. حال که درجه سوم گام با نت “سی-بمل” است، اگر بخواهیم درجه بعدی را بسازیم، باید یکی از شکل های نت “دو” باشد. از طرفی طبق الگوی مد ماژور، این نت باید نیم پرده جلوتر از سی بمل باشد. بنابراین باید نت بعدی را (که همان نت سی است)، “دو-بمُل” بنامیم. درواقع “دو-بمل”، همان صدای “سی”را دارد. اما به دلیل اینکه نت “سی” خود درجه قبلی گام است، این نت را “دو-بمل” می نامیم.
درجات پنجم تا هشتم نیز به ترتیب “ر-بمل”، “می-بمل”، “فا” و “سل-بمل” خواهند بود. بنابراین گام سل-بمل-ماژور، دارای 6 علامت بمل است. یعنی همه نت های هفت گانه بجز “فا”، بمل می شوند.
نت هایی که نمیتوانند نت پایه گام ماژور باشند!
فرض کنید نت “ر-دیز” را به عنوان نت پایه گام ماژور انتخاب کنیم. در این صورتدرجه دوم گام نت “می-دیز” خواهد بود. درواقع این نت همان صدای نت فا را دارد اما برای اینکه ترتیب درجات را رعایت کنیم آن را “می-دیز” می نامیم. تا اینجا مشکلی نیست. اما برای انتخاب نام برای درجه سوم، دچار مشکل خواهیم شد. چرا که طبق قانون ترتیب درجات، باید نت درجه سوم یکی از شکل های نت “فا” باشد. درحالیکه اگر یک پرده از “می-دیز” (که همان فا است) جلو برویم، به نت سل می رسیم. البته می توان این نت را هم “فا-دوبل دیز” نامید. اما این کار، قطعه موسیقی و اجرای آن را بسیار دشوار و پیچیده می کند.
برای حل این مشکل، به جای اینکه نت پایه را “ر-دیز” بنامیم، آن را “می-بمل” نام میگذاریم. درواقع این دو نت یک صدا دارند و به آن ها “معادل های آنهارمونیک” یا “مترادف” می گوییم. بنابراین گام را “می-بمل ماژور” نامیده و درجات آن را نامگذاری می کنیم. اگر با الگویی که در بالا آن را به کار گرفتیم درجات این گام موسیقی را بسازیم، در نهایت سه علامت بمل ایجاد می شود. این علامت ها روی نت های “سی”، “می” و “لا” قرار خواهند داشت. در نتیجه انتخاب نت “می-بمل” منطقی تر از “ر-دیز” برای نت پایه گام خواهد بود. اگرچه در هر دو حالت، نت های یکسانی (با نام های متفاوت) برای گام ایجاد می شود. در زیر، نام نت های این دو گام را مقایسه کرده ایم.
عنوان مطلب: گام در موسیقی چیست؟
سرکلید گام در موسیقی چیست؟
در مثال بالا درباره گام “ر-ماژور” دیدیم نت های “فا” و “دو” باید به حالت دیِز اجرا شوند. برای نمایش این ویژگی در خطوط حامل، کافیست در محل نت های فا و دو، بعد از کلید، علامت دیِز قرار دهیم. همانطور که در شکل میبینید، (D Major) این علامت ها به این ترتیب قرار داده می شوند. اما توجه کنید این صرفاً یک نماد است. یعنی لازم نیست در همه ی جایگاه های نت “دو” و “فا”، علامت دیِز قرار داده شود. صرفاً در محل هایی که در شکل میبینید این علامت ها را قرار می دهیم. مثلاً برای سرکلید “ر-ماژور” در کلید سل، نیازی به قرار دادن علامت دیِز در محل فای بین خط 1 و 2 نیست. اما با این حال، همه ی نت های فا در همه ی اکتاوها باید به شکل دیِز اجرا شوند.
مُد مینور
اهمیت درجات گام در موسیقی چیست؟
همانطور که در مثال “موسسه فرهنگی-هنری ماژور” دیدید، بعضی درجات از اهمیت ویژه ای برخوردارند. در آنجا گفتیم درجات 1، 4 و 5 به عنوان تیم مدیریت شرکت فعالیت می کنند. منظور از این مثال، اهمیت این درجات است. مهم ترین درجه گام، همواره درجه اول، یعنی همان نت پایه است. پس از آن، مهم ترین درجه گام، درجه پنجم (نمایان) و بعد از آن، درجه چهارم (زیر نمایان) می باشد. اما چرا این درجات، مهم تر هستند؟ برای پاسخ به این سوال، آکوردهای تشکیل شده روی گام در موسیقی را بررسی می کنیم.
